RUSI U SRBIJI

Taras Buljba

Ipak, najstarija sjećanja na Ruse u srpskim zemljama sežu u mnogo ranije istorijsko doba, još od vremena prodora Turske na Balkan, s početka 15. vijeka.

Sa teritorije Kijevske Rusije, posebno sa južnih pograničnih prostora, bilježimo prva, uglavnom pojedinačna doseljavanja u Srbiju, prije svega, crkvenih i učenih ljudi.Ako o tome i ne postoji dovoljno pouzdana faktografija, pa je slika nejasna i blijeda, mnogo više znamo o događajima s početka 18. vijeka.Može se reći da tada počinje, ono više poznato i uzorno dokumentovano, i svakako intezivnije prisustvo Rusa.Pouzdano se zna da je 1721. godine Petar Veliki na molbu mitropolita beogradsko-karlovačkog poslao 2oo knjiga za srpske crkve, i još 4oo bukvara, 100 gramatika i dva učitelja.Godine 1725. otvara se i prva rusko-srpska škola u Karlovcima (potonji Sremski Karlovci).Tada, po ukazu Katarine I dolazi ruski svještenik Maksim Suvorov i otvara školu koja će iznjedriti prve srpske učitelje koji će potom otvarati nove škole širom Srbije.

Ruska carica Katarina I

Arsenije Jovanović Šakabenta

Nešto kasnije,1743.godine, Arsenije Jovanović Šakabenta, dovodi u Karlovačku mitropoliju ikonopisce iz Pečke lavre.Potom ubrzano stižu bogoslužbene i svjetovne knjige, biblije, žitja, oktoisi, duhovni alfabeti, ali , i knjige iz prirodnih nauka, bjesedništva, filozofije . . i dr.

U to vreme u Rusiji jača još davno zaplamsala misao o oslobođenju pravoslavne braće, Srba, Bugara i Grka od vlasti „bursmana“-Turaka.Ta tema postaje jako popularna u ruskoj narodnoj književnosti i literaturi.Posebno uzvišeno, skoro dirljivo, ispoljavanje solidarnosti sa vojujućim Srbima, koji krvare na granicama hrišćanstva u borbi sa Turcima, na skoro svim srpskim prostorima i zemljama, predstavljao je dobrovoljački pokret u Rusiji.Tako je i nastala varijanta pjesme „Objavio Turčin rat“:

„Joj, Turčin seče,
te Turčin i bije,
Turčin Srbiju porobljava,
Ura! Ura! Joj, te ura!,
Turčin Srbiju porobljava.
Joj, ti pravoslavni ruski Care,
Pusti naš odred u boj,
Da Turčina prije zore zarobimo. . . “

Kubanski kozak

Skoro kao vapaj i krik iz dna duše za srpskom braćom koji krvare u ustancima u Hercegovini i u bjezmalo svakodnevnim bitkama u Crnoj Gori.Vijesti o početku srpsko-turskog rata (1876-1878.) i o srpsko-crnogorskom savjezu, posebno, izazvali su buru oduševljenja u cijelom ruskom narodu, pogotovo među Kubanskim kozacima.

Na talasima skoro uzvišene saosećajnosti, odmah nakon objave rata Turskoj, u Srbiju stiže na hiljade ruskih dobrovoljaca sa više od 700 oficira.U međuvremenu Slovenski komitet širom Rusije, uspješno prikuplja više nego dragocenu pomoć za Srbiju.U Srbiju tada dolazi i čuveni ruski general Mihajil Černjajev, koji biva postavljen za glavnog komandanta srpske vojske.

General Mihajil Černjajev

Ruski dobrovoljci u srpsko-turskom ratu (Bitka za Moravac 1876.)

To je baš ono vrijeme kada Čajkovski komponuje Srpsko-ruski marš, koji je u toj mjeri razgoreo osećanja solidarnosti u ruskom društvu, da je Imperator bio prinuđen da objavi rat Turskoj i tako najdirektnije pritekne u pomoć Srbiji: ni prvi ni poslednji put!

Još od prvih dana ekspanzionističkih pokreta osmanlijska Turska se žestoko sudarila sa rastućim otporom slovenskih naroda;Rusko pravoslavno carstvo, kroz čitavu svoju istoriju, pojavljuje se kao inspirator, glavni pomagač i garant oslobođenja balkanskih pravoslavnih naroda od turskog jarma.To je ono Rusko carstvo koje izrasta u snažnu i moćnu pravoslavnu civilizaciju koja baštini i slijedi „najbolje duhovne, filozofske, državne i pravne ideje stare Grčke, Rima i Vizantije“.

Ako se s pravom može reći da još uvek nijesu u dovoljnoj meri i do detalja istraženi vrlo slojeviti srpsko-ruski odnosi kroz istoriju, nije nepoznato i sasvim je dobro izučeno naseljavanje ruske emigracije, nakon Oktobarske revolucije i svršetka I sv. Rata, kada Rusijom umjesto ubijenog ruskog cara, caruje crveni teror i banditizam međunarodnog komunizma koji je Rusiju izabrao za prvu žrtvu.

General Denikin

Tokom Građanskog rata Rusiju je napustilo preko dva miliona njenih građana.Jedan deo ruskih emigranata našao je svoje utočište u Kraljevini SHS.Zbog svoje brojnosti, taj fenomen je poznat kao „zarubežnaja Rosija-zagranična Rusija“.Ukupan broj Rusa koji je živeo izvan Lenjinove Rusije iznosio je više od 10 miliona!Prije nego što su došli u Srbiju ruske izbjeglice su prošle kroz velika iskušenja i stradanja.Prvi emigranti pojavljuju se u Srbiji već krajem 1919. godine, nakon francuske evakuacije Odese.Glavnina jednog od izbjegličkih krakova (od skoro milion ljudi) stiže i na Balkan posle pada generala Denikina, nakon zauzimanja Novorosijska od strane boljševika(1920.) i progona sa Krima armije pod komandom barona, generala Vrangela(novembar 1920.).

Posle lutanja po prostorima Balkana najveći dio izbjeglica naseljava Kraljevinu SHS, uglavnom njene istočne srpske krajeve, mada će naseljavati i prostore Bosne, Slavonije, Hrvatske, odnosno Dalmacije i Crne Gore, ali u neuporedivo manjem broju.Kako su ovdje dočekani, prije svega u Srbiji i Crnoj Gori, najbolje svjedoči sam general Vrangel, koji kaže: “Samo nam je Kraljevina SHS pružila ruku pomoći.Druge savjezničke države su priznale vlast crvenih siledžija. . . “. Uskoro su „bijeli Rusi“ počeli sa stvaranjem sopstvenih društvenih, socijalnih i prosvjetnih organizacija.Osnovali su rusko-srpsku mušku gimnaziju, dva ruska kadetska korpusa. . . i niz drugih nacionalnih institucija.General Vrangel je 1924. godine osnovao i „Ruski Opšti Vojni Savez“ (ROVS) koji je udruživao i organizovao vojnike i oficire bivše Ruske carske vojske.Inače, ruski vojnici su vršili službu u Srpskoj graničnoj straži.

General Vrangel

Vladimir Albinavič Majevski, istoričar ruske emigracije i savremenik, zapisuje: “Rusi su ušli tada u Srpsku zemlju neopterećeni kvotama, vizama, raznoraznim ograničenjima, pasošima i sl.Bratska zemlja privila je Ruse uz sebe.Nije ih sprječavala formalnostima koje su postojale prilikom ulaska u evropske zemlje i američke države.To treba zapamtiti i sjećati se sa zahvalnošću . . . “

Bio je to cvijet ruskog društva i intiligencije koje predvodi general Vrangel, koji se i sam nastanjuje u Sremskim Karlovcima(1922.-1927.).Sa njim je u društvu, između ostalih, i Mihail Vladimirovič Rodzjanka (Predsednik državne Dume), cjelokupni sveti Sinod Ruske pravoslavne crkve u rasejanju sa mitropolitom Antonijem na čelu, general Mihail Alekseev, načelnik štaba Ruske armije, ruski akademici, na stotine ruskih naučnika, umjetnika, ljekara, inžinjera i oficira.Svi su oni u Kraljevini SHS zadržali svoj domovinski status i dobili punu pažnju i poštovanje države u koju su izbjegli.

General Mihail Alekseev

Taj skoro nemerljivi ljudski potencijal, u godinama koje slijede, izvršiće strahoviti uticaj na Kraljevinu i značajno doprinjeti sveukupnom razvoju Srbije, prije svega, na polju nauke, kulture i umjetnosti.I procvat industrije umnogome je rezultat obrazovanja naših stručnjaka na tehničkim fakultetima, gdje su radili ruski naučnici i univerzitetski profesori.Imena ruskih akademika poput Laskareva, Saltikova, Bilimoviča, Farmakovskog i drugih, i dan danas se sa poštovanjem pominju u Srpskoj Akademiji nauka.

Upravo su Rusi svojim znanjem i umjećem dali ogroman doprinos i u arhitekturi, graditeljstu, izgradnji puteva širom Kraljevine, a posebno je dragocjeno njihovo učestvovanje u projektovanju i izgradnji željeznica, tako da ni pruga Beograd-Bar nije prošla bez njihovog doprinosa.

I većina najznamenitijih ruski arhitekata tog doba izbjeglo je iz Rusije.Mnoge od njih, na našu veliku sreću, put je doveo u Srbiju, u dobri čas.Poglavito su nasjelili Beograd, gdje su svojim predanim radom udarili pečat urbanizaciji srpske prijestonice.“Najplodonosniji“ je svakako bio Nikolaj Petrovič Krasnov, koji je projektovao zdanja vlade Srbije, ministarstva Spoljnih poslova, kraljevski dvor na Dedinju, crkvu Ružicu. . . i mnoge druge građevine, da i danas uljepšavaju i krase naš grad.(Krasnov je,takođe, prihvatio i zadatak da obnovi zavjetnu kapelu Petra II Njegoša na Lovćenu, koju su Austrijanci za vrijeme Velikog rata vandalski porušili i oskrnavili.Krasnov je to učinio na najvišem nivou tadašnjih konzervatorskih znanja,tako što je sačuvao mjesto,osnovu,oblik i polovinu kamenja stare kapele na Lovćenu.) Za drugačiji, moderniji i glamurozniji izgled gradskog jezgra Beograda nijesu ništa manje zaslužni graditeljski virtouzi, njegove kolege:Vasilije Baumgarten, Sergej Smirnov, Vasilj Androsov, Valerij Staševski i Grigorij Samojlov.

Nikolaj Krasnov, arhitekta

Ruske arhitekete su, kao što vidimo, dobrano zadužile Srbiju, a ništa manje nije značajan dolazak i rad ruskih ljekara, naprotiv.Istraživanje dr. Litvinjenka vrlo precizno i pedantno popisuje 435 ruskih ljekara koji su pristigli u Srbiju i odmah počeli da rade.Ako se zna da je Srbija u ratovima između 1912-1918. godine izgubila, ni manje ni više, nego 147 svojih ljekara, onda je jasno šta je njihov dolazak značio za napaćenu Srbiju.Među njima, posebno se izdvajaju 16 univerzitetskih profesora medicine, a prije svih, Aleksandar Ignjatovski, jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu.

Najpoznatiji hroničar ruske emigracije u Srbiji Aleksej Arsenjev, i sam potomak „belih Rusa“, zapisao je da su se njegovi sunarodnici doseljavali u više talasa.Tako su, recimo, prvu grupu doseljenika u Novi Sad činili ruski vojnici.Drugu grupu je činilo nekoliko desetina vojnika, ruskih dobrovoljaca koji su ratovali na Solunskom frontu i koji nijesu željeli da se vrate u boljševičku Rusiju.Nakon takozvane „Krimske evakuacije“, mlada Srpska Kraljevina je primila najbrojniju grupu vojnika i civila... Posvuda, širom zemlje, pa i u Srpsku Atinu, u Novi Sad, pristigla je grupa carskih Rusa od oko 2. ooo ljudi.Među njima, pored ostalih, i pozorišni reditelj Jurij Rakitin;U Srpkom narodnom pozorištu, čuvena ruska balerina Marina Olenjina osniva baletsku grupu, a Novosadska opera decenijama nije mogla da se zamisli bez ruskih solista.Rusi su u ovom gradu projektovali i sagradili na desetine vrednih zdanja, od kojih se posebno izdvajaju Oficirski Dom i Dom narodnog zdravlja, čije su fasade i danas presvučene petrovgradskom žutom bojom.U Novom Sadu su se naselili i kozaci, vojni invalidi, stručnjaci raznih zanimanja, intiligencija i plemstvo, tako da je osnovana prava ruska kolonija.Ostatak života ovdje će provjesti i dr. Gerontij Gavrilovič Harčenko, general-major Diodor Nikolajevič Černojarov (vaspitač princa Aleksandra Karađorđevića u Paževskom korpusu u Petrovgradu), onda, Arkadij Ipolitovič Kelepovski (bivši sekretar Velikog kneza Sergeja Romanova), gardijski pukovnik Vladimir Čaplić, general-major Kubanske kozačke vojske, Fjodor Danilov i mnogi drugi. Grofica Sofija Tolstoj je vodila Ruski krojački salon, i to će ostati zapamćeno s ljubavlju.

Dobrovoljačka armija

I u mali vojvođanski grad Veliki Bečkerek, tih dana, pristižu Rusi, plemići i plemkinje: knez Šerjemetjev (unuk po majci Imperatora Nikolaja I), Margarita Hitrovo, dvorska dama (koja je jedno vrijeme provela u progonstvu sa carskom porodicom), knez Boris Gagarin, knjeginja Šahovska Rada, grof Gendrikov Aleksandar Vasiljevič (njegova rođena sestra je ubijena zajedno sa carskom porodicom), grof Sergej Vitvinski, admiral I. I. Stepanov, a od 1939. godine u ovom gradu je živeo i unuk L. N. Tolstoja, Mihail Ivan Romanenko. . . i mnogi drugi pripadnici ruske aristokaratije koji su morali da bježe od crvenog terora i pogroma koji je zahvatio njihovu otadžbinu.

Puškin

Na našim prostorima živjeli su i direktni potomci Suvorova, Puškina, Ljermontova... Rođeni brat Bulgakova i mnogi drugi potomci i bliska rodbina uglednih i značajnih Rusa koji su zadužili svoju domovinu, a oni, njihovi potomci, svoju drugu otadžbinu Srbiju.

Sa posebnom ljubavlju i poštovanjem osvrćemo se i na kozake koji, po drugi put , stižu među Srbe.Kao i predhodni put oni uglavnom naseljavaju Vojvodinu, i odmah po dolasku osnivaju svoje „stanice“.Među njima se namah zapaža snažno razvijena solidarnost, lojalnost državi i prijateljski, bratski stav prema domaćem stanovništvu.Obrazovaniji kozaci učestvovali su u kulturnom životu ruske emigracije.U izbjeglištvu su veoma rijetko uspjevali da steknu sopstveno imanje ali su zato, više nego uspješno, osnivali svoje zadruge u kojima su organizovali proizvodnju poljoprivrednih i zanatskih proizvoda.Obrazovaniji su dobijali činovnička zaposlenja, kao pisari, inkasanti i poreznici.

Najbrojnije kozačke zajednice su bile stacionirane u Beogradu, Novom Sadu, Nišu, Kraljevu i Herceg Novom.(Da priča o kozacima nije strana našem narodu, posebno u Vojvodini, potvrđuje i to što su se do nedavno, stariji stanovnici vojvođanskih gradova i sela, dobro sjećali kozaka koji su tu došli da zauvjek ostanu.)

Smatra se da je na našu teritoriju pristiglo i naselilo oko 300 kozačkih zajednica. Oko 5 000 kozaka, od čega 3 000 iz oblasti Kubana, nijesu željeli da se naseljavaju u gradovima već su , kao što je rečeno, obrazovali za njih uobičajene kozačke „stanice“.U seoskim sredinama naseljavalo se desetak- najviše pedesetak porodica, koje je predvodio i njima upravljao kozački starješina, Ataman.Kozaka je još bilo u Šajkaškoj, Čurugu, Žablju, Gospođincima. . .

Dve ruske kozačke zajednice u Banatu, Jesaulovska i Verhne-Kurmjarska, u selima Tomaševac i Sakule, bile su jedinstvene u svijetu.Činili su ih 40-tak kozaka koji su iz Rusije krenuli organizovano: sa Atamanom na čelu, upravom, kasom, administrativnim knjigama i pečatom.Brzo su se navikli na život u vojvođanskoj ravnici i orodili sa mještanima.

Hoćemo i moramo ovdje da podsjetimo i na čuveni „Ruski put“.Povezivao je Vranjsku Banju, sela Korbevac i Krivu Feju, i preko planine Besne kobile završavao je u Bosilegradu.O njemu se govorilo kao o žili kucavici južne Srbije.

Malo ko zna da su ga u potpunosti sagradili, od 1921-1925. Godine, pripadnici čuvene Kubanske kozačke divizije čiji je komandant bio belogardejski general , Vasilij Logvinov.

Tako su kozaci pokazali Srbima, da im zanat nije samo ratovanje već da znaju i da grade!

Danas , iz evidenciji ruskog hrama sv. Trojice u Beogradu (koji su izgradili 1924. godine ruski emigranti uz pomoć vlade Srbije i nekoliko dobrotvora), vidimo da u Srbiji više nema nikog ko je rođen u carskoj Rusiji.U Srbiji žive njihovi potomci i jedan broj novopridošlih Rusa.Po saznanju Ruske ambasade taj broj se kreće između 7 do 8000 ljudi.

„Carskih Rusa“ koji su izbjegli u Srbiju od boljševičke pomame i crvenog terora, da baš ovdje nađu svoj novi dom, više nema!Činjenica da su, duga ljeta, bili među nama sa svim svojim silnim i kreposnim energijama, znanjima i kulturom, a da ih više nema, ne znači da su izbrisani iz našeg pamćenja.Naprotiv, u Srbiji i Crnoj Gori, koje su dugo bile pod komunističkom okupacijom, svakim danom se bude i jačaju sećanja na nemjerljivi doprinos ruskog čovjeka sveukupnom razvoju naše zemlje.O tome, između ostalog, skromno svjedoči i ovaj sajt, koji je samo delić naše oslobođenje nacionalne memorije, naše nove i jasne kulture sjećanja, o sebi samima i drugima.

Srbi danas pamte sebe, ko su i šta su bili.Jednako pamte i svoju braću Ruse koji su im vazda valjali! p>

Sjećaju se Srbi, jednako kao i Rusi-da nijesu bili to što jesu, onda kada ih nije ni bilo:za vrijeme boljševičkog Sovjetskog Saveza i nakaradne komunističko-titoističke Jugoslavije.

Naposljetku, iako nikada nije kročio na tlo Srbije, poslednji Ruski car Sv. Mučenik Nikolaj II Romanov, ipak se za navjek nastanio u našim dušama, gdje zauzima najvišlje mjesto u kolektivnom i istorijskom sjećanju srpskog naroda.On je skoro jedini evropski vladar koji je u Prvom balkanskom ratu 1912. godine stao u otvorenu diplomatsku zaštitu balkanskih hrišćanskih naroda, koji su se ujedinili protiv Turskog zavojevača.Koju godinu potom, u jeku Albanske Golgote, uputio je ultimatum saveznicima da će, ukoliko ne pomognu sustale Srbe na albanskoj obali, da potpiše separatni mir sa Nemačkom.To je spasilo Srbe na obalama Jadranskog mora, dalo im šansu da se oporave i spreme za pobjedonosni povratak u otadžbinu.Taj nesebični i odveć požrtvovani gest je i bukvalno spasio Srbiju ,koja je bila na korak od potpunog propadanja i nestanka.

Nikolaj II Romanov

Zato kada nas pitaju „Šta je to Rusija ikada učinila za Srbe!?“, kada nam to najomiljenije pitanje postavljaju sledbenici kvislinškog duha, udvorice, fanovi i podanici Novog Svjetskog Poretka, smireno odgovaramo, NIŠTA. Ništa nam Rusi nijesu učinjeli!

Ništa od onoga što su nam činjeli Nijemci, ne jednom, pa onda Austrougari i Turci , u ono doba! Opet, i braća Bugari, Hrvati Slovenci, i oni su nas zadužili, pa braća Muslimani, pa Albanci, pa onda još, u više nego kukavičkom napadu, i NATO, i sva ona bulumenta predvođena Amerikom!Svi gordi Englezi, Francuzi, Italijani, Danci, čak i oni!Svih onih 17 najrazvijenijih zemalja svijeta koje su se udružile da 74 dana neprekidno, i to iz daleka, kukavički sakriveni među oblake, poizmaknuti u najvišlje nebjeske visine, da otuda bezbjedno i bez rizika streljaju Srbe!Stotine Srba za nijednog njihovog!Žene i djecu su ubijali, kad srpskog vojnika nijesu mogli!

Ništa, dakle, Rusija nije učinjela za Srbe. Nikada i ništa od ovoga!Ništa jašta, već što je pomagala kroz čitavu istoriju, kad god je mogla i koliko god je mogla.Žrtvovala vjekovno Carstvo Rusko za malu bratsku Srbiju!Rusi nikada, nikada , ne daj Bože, nijesu čak ni pomislili, a kamoli ratovali protiv bratskih Srba i osvajali srpske zemlje, kao što skoro svi drugi, gore pobrojani, to jesu!

Zato je nama Rusija u mislima i srcu.Najbliže našoj napaćenoj duši koja i danas vapi za pravdom i bori se da opstane među vihorove svjetske!