CRNOGORSKO-RUSKI ODNOSI

„... što se ne hće u lance vezati,
to se zbježa u ove planine,
da ginemo i krv prolivamo,
da junački amanet čuvamo,
divno ime i svetu svobodu ... “

(Petar II Petrović Njegoš, „Gorski vijenac“)

„Crnu Goru je moguće proputovati za jedan dan, ali da se upozna potreban je cijeli život. “

(J. Jevgenjevič Bičkov, doktor istorijskih nauka, 2000. godine postavljan za generalnog konzula u Crnoj Gori)

Biće da prvi crnogorsko-ruski kontakt pada u daleku 1698. godinu kada istaknuti državnik Petra Velikog, stolnik P. A. Tolstoj, tokom svog boravka u Mlecima, na putu kroz ondašnju Dalmaciju, stiže u Perast da tamo posjeti ruske bojare koji izučavaju moreplovstvo.Između ostalog, Tolstoj posebno zapaža (i o tome obavještava ruski dvor) veliku sličnost ovdašnjih, primorskih Srba sa Donskim kozacima: “Imućni su, kuće su im od kamena, prema moskovskom narodu se odnose vrlo srdačno i sa poštovanjem“, kaže on, i dodaje: “Nedaleko od ovih mjesta žive slobodni ljudi koji se zovu Crnogorci . . . Nikome ne služe i povremeno zarate sa Turcima, ponekad ratuju i sa Venetima(Venecijom)“.

Tolstoj, ovom prilikom, u Perastu upoznaje i Marka Martinovića, učitelja ruskih kneževa, koji ih obučava vještini moreplovstva i navigacije.Ipak, ovo je samo jedna, makar prva, epizoda u više nego slojevitoj i bogatoj istoriji crnogorsko-ruskih odnosa, svakovrsnog prožimanja na mnogim poljima, posebno na planu vojnog angažovanja i ratovanja protiv zajedničkog neprijatelja, Turaka, prije svega.

Marko Martinović obučava ruske boljare

Ruski car Petar Veliki

U to vrijeme Petar Veliki uvjeliko i predano radi na organizovanju otpora protiv Turaka; Ruski car posebnu pažnju usmjerava na balkanske hrišćane, koje neprestano podstiče na ustanak protiv "progonitelja crkve i pravoslavnog naroda“.On u Crnu Goru šalje svoje predstavnike, potpukovnika Mihaila Miloradovića, rodom iz Hercegovine, i kapetana Ivana Lukačevića, porjeklom iz Podgorice.

Odlazeći iz Crne Gore Mihailo Miloradović ostavlja Crnogorcima povelju svog imena pisanu na Opštem zboru Crnogoraca na Cetinju, aprila 16. 1712. godine, u kojoj se potpisuje u ime " Blagočestivog cara Petra Velikog, nosilac ordenja Mihailo Miloradović " : „Dopušta im se (Crnogorcima) svaka sloboda, da su svoje vlasti, da nemaju nad sobom gospodara, nego samo cara, a drugu nižu gospodu i oficire da imaju od svojih plemenika i od svog otačastva, a od druge zemlje i od drugog plemena da nemaju nikakvog vojvode, ni kapetana, ni starješine, samo cara po carskom zakonu i sudu, a po duhovnicima mitropolita, TAKO KAKO SMO IH I NAŠLI!“

U pismu od 3. marta 1711. godine, koje su Miloradović i Lukačević uručili na Cetinju vladici Danilu, ruski car poziva „jednorodne“ Crnogorce da ustanu u sveopšti boj protiv Turaka.Poslanica je naišla na veliki odjek borbenih Crnogoraca.Tim povodom vladika Danilo saziva skupštinu plemenskih glavara i u obraćanju, između ostalog, kaže: “Mi smo čuli da postoji hrišćanski car u sjevernom dijelu svijeta, bogzna koliko daleko . . . Evo danas, hvala Bogu, mi vidimo njegove poslanike i imamo u rukama njegovu gramotu. . . I Rusi i mi smo iste krvi i istog jezika.Naoružajte se braćo Crnogorci!Ni ja ne žalim, ni imanje ni život svoj, i spreman sam da pođem sa vama u službu caru hrišćanskome i našem otačastvu“.

Gusle

Vladika Danilo

Pismo koje je Petar Prvi uputio Crnogorcima, a oni ga srcem razumjeli, opjevao je i narodni pjevač:

„Oj vi slavni Crnogorci,
S Turcima što mira nigda nemate,
Samo vi mi pomoći možete...
Vi s Rusima jednoga ste roda,
Jedne vjere, jednog jezika!...
Osvojite što više možete,
U Stambulu da se sastanemo...
Rasplaka se malo i veliko,
Svak žaljaše hrišćanskoga cara,
Mihailo pođe u Rusiju
A ostavi rat u Crnogorce“

Od tog doba Crnogorci se okreću Rusiji, u kojoj traže spas , čvrstu potporu i pomoć svojim oslobodilačkim pregnućima i naporima da sačuvaju svoju slobodu.Već 1712. godine Crnogorci su junački odbili tursku kaznenu ekspediciju, ali 1714. godine nijesu mogli odoljeti sili od 120. 000 turaka koji su krenuli u poharu Crne Gore.

Crnogorci u zasjedi

Crnogorci se vraćaju sa bojišta

Mitropolit Danilo napušta Cetinje i nakon dugog putešestvija stiže na daleki ruski dvor, gdje mu Petar Veliki upriličuje dočjek .Tom prilikom, tačnije 25. novembra 1715. godine, lično mu uručuje Povelju za zasluge Crnogoraca u zajedničkoj borbi pravoslavne braće protiv Turaka. Njegovo je putovanje imalo dalekosježni značaj za uspostavljanje dugoročnih i prijateljskih crnogorsko-ruskih odnosa koju su potom zaiskrili u čuvenoj i ponešto egzaltiranoj krilatici: “Nas i Rusa 200 miliona!“.

U ljeto 1718. Godine, osokoljeni Crnogorci su započjeli nova ratna dejstva na liniji Spuž, Podgorica, Žabljak.U međuvrjemenu, umnoženo carsko pismo ide iz ruke u ruku, od plemena do plemena, razgorevajući nadu u konačno oslobođenje, ne samo dijelova Crne Gore, već i svih srpskih zemalja uz rusku pomoć i podršku.

Zbog različitih istorijskih okolnosti to se nije dogodilo tako brzo kako su napaćeni Crnogorci željeli, ali se od tada u Crnoj Gori javlja, i kako vrijeme odmiče, sve više razgorjeva kult Rusije zaštitnice i ruskog cara svedržatelja.Nekako u to vrijeme, Crnogorcima kojima su oči jednako uprte u Rusiju, sve više sazrijeva i uvjerenje o potrebi, pa i o neophodnosti iseljavanja u Rusiju.

Cetinjski manastir

Biće da su Crnogorci i ranije, makar pojedinačno, odlazili za Rusiju.Ali, prvi pokušaj da ruska vlada organizovano naseli Crnogorce u južne krajeve carstva, pada u ljeto 1752. godine.Tada, naime, u Crnu Goru preko Osijeka stiže ruski kapetan crnogorskog porjekla, Stevan Petrović „da sprovede jedan transport Crnogoraca za Rusiju“.

Početkom rusko-turskog rata (1768-1774) Katarina II, već sledjeće ratne godine šalje u Crnu Goru rusku delegaciju sa knezom J. V. Dolgorukovom, polažući velike nade u savjeznišvo sa Crnogorcima.Oni su se, po njenom sudu, “već više puta pokazali kao najžešći protivnici Turaka“.

Ruska misija stiže u Crnu Goru i tom prilikom doprema značajnu količinu oružja.Misija donosi i carsko pismo sa pozivom da se u vojnama nastupa zajednički i da se „pregazi nesnosno ropstvo Agarjana“.

Novi rusko-turski rat (1787-1791) bio je i novi impuls crnogorsko-ruskim odnosima , a od stupanja na prijesto Pavla I saradnja se snažno širi i dobija na zamahu.

Rusko-Turski rat 1787-1792

Od 1756. do 1759. Godine, Crnogorci su se u pet odvojenih grupa selili preko Kijeva u Orenburg i u Moskvu.Za nepune četri godine preseljeno je ukupno 1499 lica.Od 707 odraslih Crnogoraca, po svojoj želji, 688 je raspoređeno u Novu Srbiju, a 17 u Slavjanoserbiju.Tako je okončana prva seoba Crnogoraca u Rusiju u vrijeme vladike Vasilija.

Potpuno je dokumentovano i dobro poznato i preseljenje Trebješana do koga dolazi 1804. godine, kada je u Rusiju otputovala grupa od 22 porodice sa 100 članova.Sredinom sljedeće godine poći će na dugi put druga, još brojnija, grupa od oko 50-tak porodica iz istog kraja Crne Gore.To tako traje, manje više, neprekidno: Crnogorci se u Rusiju iseljavaju uvijek u manjim grupama, najčešće pojedinačno, o čemu svjedoče vrlo iscrpna i dragocena istraživanja dr. Momčila D. Pejovića, posebno ona o školovanju Crnogoraca na vojnim i civilnim, srednjim i visokim školama u Rusiji.

Školovanje Crnogoraca u Rusiji bilo je od najvećeg značaja za siromašnu zemlju koja nija imala redovnih građanskih škola sve do 1834. godine.Prvi je vladika Vasilije Petrović na svoje putovanje u Rusiju, poveo grupu od desetak mladića na školovanje.Crnogorska mladež će i u budućim godinama odlaziti na školovanje u carske gradove širom Rusije.Tamo pohađaju razne srednje građanske i vojne škole, upisuju duhovne seminarije i trgovačke akademije, stručne i zanatske škole; Završavali su Crnogorci u Rusiji i visoke vojne škole: u Odesi, Tifisu, Sankt Peterburgu, kao i fakultete na raznim Univerzitetima, najčešće u Kijevu i u Moskvi.

Veze sa Rusijom stalno jačaju, a posebno su u usponu za vrijeme vladike Vasilija, pedesetih i šezdesetih godina 18. vijeka.Taj preduzetni i poletni vladika dva puta će pohoditi Rusiju u nastojanju da sa ruskim dvorom dogovori zvanično pokroviteljstvo.U tom smislu posebno je interesantna i više nego važna Povelja carice Jelisavjete, koja ističe da je „ veći i brojniji izlazak Crnogoraca ovamo na vojne službe i na preseljenje, veoma koristan za našu Imperiju“. Pri tom, ruska carica direktno poziva Crnogorce, kao nekog ko dobro zna „put u Rusiju“, da tamo dolaze samostalno (što će reći neorganizovano, kako bi se prevazišli sporovi sa Portom i Austrijom), gdje će biti “ prihvatani i izdržavani kao i ranije“.

Vladika Vasilije

Ovom carskom poveljom Rusija se još obavezuje da će svake godine Crnu Goru pomagati sa 15 000 rubalja.Vasilije će , vraćajući se u Crnu Goru, donjeti i 5. 000 rubalja nagrade za zaslužne Crnogorce.Donijeće i još para kojima će , između ostalog, da sagradi i manastir Stanjeviće, koji postaje “rasadnik ruske agitacije“.Valja posebno napomjenuti da je, prilikom boravka u Rusiji, vladika Vasilije trudno i prilježno radio na popularisanju ideje o preseljenju dobrog dijela Crnogoraca u Imperiju - po ugledu na veliku seobu Srba u Banat i Ugarsku.Istovrjemeno, vladika Vasilije pokušava na svaki način da izradi i objezbedi zvanični protektorat Rusije nad Crnom Gorom.U tome na uspijeva iz različitih spoljnoplitičkih razloga koji Rusiju u tome ometaju, ali ona , svejedno, izdašno pomaže Crnogorce:što javno, što potajice, uvijek jednako vodeći računa o crnogorskim interesima i njenom opstanku.

Crnu Goru i Rusiju, na krajnje neobičan način, spajaju i tri možda najveće hrišćanske relikvije koje su,sva je prilika, bile u posjedu ruske crkve.One su, biće, čudnim i zapretenim putevima stigle u Srbiju, a odatle u Crnu Goru, u manastir Ostrog.

Riječ je o ikoni Fileremske Bogorodice, onda, o ruci Jovana Preteče koji je krstio Isusa u rijeci Jordan, i konačno,u Ostrogu se nalazi i djelić drveta Časnog krsta na kome je Hrist bio razapet.

Manastir Ostrog

Crnogorci, u Jelisavjetino vrijeme, skromno ali jednako postupno, uvjek pojedinačno i u manjim grupama, iseljavaju u Rusiju.Tamo ubrzo stiču slavu, ugled i društveni status.Baš u to doba u Rusiju pristižu i braća, Jovan i Marko Vojinović, porjeklom iz Herceg Novog.Vrlo brzo napreduju u vojnoj službi i dobijaju visoke činove admirala Ruske flote.Nedugo potom, Marko osniva Crnomorsku flotu, a kasnije komanduje i Dunavskom flotom carske Rusije. .

Za Marka Vojinovića (1750-1806.) se govorilo da je potomak slavne loze kralja Stefana Dečanskog, od porodice Vojinovića, koja je od Kosova, iz grada Vučitrna, iselila u Crnu Goru.Inače, Marko se proslavio učešćem u skoro svim najvažnijim pomorskim bitkama tog doba.Između ostalog,posebno se istakao u opsadi Bejruta i u ruskoj koloniziciji obala Kaspijskog mora.Bio je istaknuti vojni pedagog i kapetan ličnog broda Katarine Velike

Ruska carica Jelisaveta

Ivan Konstantinovič Azvazovskij: Česmenska bitka na moru

Još u toku rusko-turskog rata (1768-1774) mnogi su se Bokelji odazvali pozivu Katarine II i uzeli učješće u pomorskim bitkama na strani Rusa.U Ruskoj floti na Sredozemlju, pod komandom admirala Alekseja Orlova, učješće je uzelo više desetina primorskih Srba iz Herceg Novog, Risna, Grblja i Paštrovića.Među brojnim bokeljima, pored Matije Zmajevića, valja još pomjenuti i Stevana Vukotića , rodom iz Bratešića (Grbalj), prvog Južnog Slovena koji je oplovio svijet. Valja podsjetiti i na Ivana Ivanov (iča) koji je učestvovao u borbi kod Navarina, i na kapetan-lanjtnanta, Ivana Mihajlov (iča), onda na Rišnjanina, Petra Đaju Bjeladinovića, kapetana Palikuću . . . Pod ruskom zastavom plovila je još mnozina odvažnih bokelja: korsari, Jovo i Ilija Crnogorac, Špiro Pješivac, Simo Želalić, Marko Radimir, Milutin Vučetić . . . i mnogi drugi.

V. J. Grigorovič, profesor Univerziteta u Odesi, na osnovu ubedljive građe, tvrdi da su ruskoj ratnoj i trgovačkoj mornarici „ životni impuls“, za duga vremena, davale brojne bokeške i crnogorske porodice vične moreplovstvu i ratovanju na moru.

Poput Jelisavjete, jednako se ponaša i ruski imperator Pavle I ,koji 1798. godine određuje stalnu godišnju pomoć Crnogorcima u visini od 3. 000 rubalja „ za narodne potrebe i izgradnju korisnih ustanova“.Rusija je Crnu Goru, kao što vidimo, pomagala novčano, slala je i crkvene knjige, primala useljenike, smještala djecu iz viđenijih kuća u Paževski korpus i školovala na visokim školama.Posebno je bila posvjećena angažovanju Crnogoraca u rusku vojsku, gdje su oni bili rado viđeni, i gdje su, mimo svakog drugog slovenskog naroda, napredovali u službi i dobijali najviše činove i komandne položaje.

Samo je kuća grbaljskih Vukotića dala nekolicinu istaknutih visokih vojnih starješina ruskoj vojsci: admirala, Nikolu Mihailova Vukotića, vice-admirala, Petra Markova Vukotića i general-majora Platona Markova Vukotića. U pisanim izvorima pominje se još i Jovan Vukotić, koji se istakao u crnogorsko-francuskom ratu 1806. godine, prvo u Boki i oko Konavala kod Dubrovnika, a onda i u borbama za Korčulu i Brač.

Ruski car Pavle I

Admiral Aleksej Orlov

Valja ovdje pomjenuti i general-lajtnanta, Anta Gvozdenovića, doktora medicinskih nauka i učjesnika crnogorskih oslobodilačkih ratova (1876-1878).Gvozdenović, kao ruski general umirovljen 1900. godine,biće ponovo reaktiviranog u rusko-japanskom ratu, gdje je bio šef saniteta u Mandžuriji.Poznato je i hrabro držanje u borbama pukovnika Tomaša, sina vojvode Peka Pavlovića, koji je ranjavan pet puta, odlikovan i vanredno unapređivan, da bi 1916. godine dobio generalski čin.

Sa tla današnje Crne Gore bilo je, po svemu sudjeći, 3o admirala i generala porjeklom Crnogoraca!To je, bez sumnje, jedinstven primjer „ i svojevrsan fenomen u vojnoj istoriji“ da jedna tako mala zemlja, da tako veliki broj visokih oficira jednoj velikoj vojnoj sili kakva je carska Rusija.

Crnogorci u ruskoj vojsci posebno su bili aktivni tokom rusko-japanskog sukoba.Pored dr. Anta Gvozdenovića i Jovana Popovića Lipovca( koji će se proslaviti u bici kod Vafankua i na gori Skumirni koja je njemu u čast preimenovana u "goru Lipovac"), generala Andrije Bakića, zatim sinovca kralja Nikole I, Vladimira Petrovića, Filipa Mirova Radulovića, Ilije Strugara. . . učjestvovalo je još na desetine viših oficira i podoficira ,koji su na drugom kraju svijeta ginuli za Rusiju i pronosili slavu crnogorskog oružja.

Nažalost, do današnjeg dana nije u dovoljnoj mjeri istraženo i dokumentovano viševjekovno učešće Crnogoraca u ruskoj vojsci.Ipak, prvi podaci govore o više od tridesetak generala i admirala crnogorskog porijekla, kao i više stotina viših i nižih oficira i vojnika.Svi oni su časno služili Rusiji i doprinosili snažnim vezama dva naroda.

dr. Anto Gvozdenović

učesnik Rusko-japanskog rata

Matija Zmajević

Matija Zmajević (Perast, 1680 - Tavrov, 1753) pripada porodici koja se ubraja u najznamenitije rodove Perasta i cijele Boke Kotorske.Starinom iz sela Vrbe na Njegušima, u neko vrijeme, bijahu dosjelili na Mrlatovo „nablizo grada“.Matija je završio pomorsku školu u rodnom gradu, u Perastu, a vještine navigacije je savladao na brodu svog oca, poznatog pomorca istaknutog u bitkama sa piratima na Jadranu i Sredozemlju.

Matija je „vlasnik“ jedne burne i skoro literarne biografije koja ga vodi iz zavjere protiv Mletaka, preko turskih kazamata, na noge pred samog Petra Velikog.On će ga lično ispitivati iz znanja i vještine moreplovstva.Zadovoljan, daje mu čin kapetana i upućuje na doškolovavanje u Sankt Peterburg, u visoku pomorsku školu.

Nedugo potom, Matija skreće pažnju velikom hrabrošću i vještinom u pomorskoj bici kod Hankova (1716.godine), gdje komanduje galijom. Tom prilikom, zarobiće bjezmalo kompletnu eskadru kontra-admirala švedske mornarice, Enkelšelda, što mu je donjelo visoku reputaciju i veliku slavu.Ostaće zapamćen i neviđeni gest Petra Velikog, koji će, oduševljen Zmajevićevim podvigom, da skine svoj mač i njime opaše odvažnog Bokelja. Matija Zmajević napreduje u ruskoj vojsci meteorskom brzinom i već 1719. godine biva unaprijeđen u čin kontra-admirala i glavnog inspektora Baltičke, najznačajnije ruske flote. Dvije godine potom postaje član Admiralskog kolegijuma i dobija čin vice admirala.Te iste godine mu je povjereno i rukovođenje brodogradilištem u Sankt Petrburgu, a krajem 1722. godine biva rasporjeđen na dužnost komandanta Ruske flote!

Sigurno nećemo pogrješiti ako kažemo da već od početka 18. vijeka postoji, gotovo tradicija, ruskih careva da materijalno i na svaki drugi način pomažu Crnu Goru.Ruski dvor zna da stane na stranu Crnogoraca, ponekad i na uštrb sopstvjenih interesa.Tako će recimo 1804. godine ,kada Crnogorci trpe strahoviti pritisak Austrije,(iako joj u tom trenutku nikako ne odgovara da remeti odnose sa Habsburgovcima), Rusija da otvori konzulata u Kotoru.Zahvalni Crnogorci “dovukli su pred najviši prijesto njegovog Visočanstva 12 ratnih zastava turskih i sablju Mahmud-paše, koju je crnogorska vojska. . . otjela od njega kao ratni plijen“.

Od stupanja na prijesto Pavla I međusobni odnosi primjetno napreduju i ulaze u novu fazu još formalnijeg i čvršćeg pokroviteljstva Rusije.Car se odriče politike nautralnosti prema Francuskoj i otuda Istočno Sredozemlje i Balkan dospjevaju u centar pažnje ruske vlade.Crna Gora, kao faktički nezavisna zemlja, dobija važan strateški značaj.I mitroplit Petar I Petrović Njegoš neprestano komunicira sa ruskom vladom i dvorom što rezultira nizom carskih Povelja, između 1798. -1799. godine, kojima Pavle I potvrđuje „blago- naklonost“ i i „pokroviteljstvo crnogorskome i brdskome slavjanoserbskom društvu“.

Crnoj Gori je obećana pomoć u vidu zaštite od spoljašnjih neprijatelja i obnavljanje godišnjih novčanih subvencija.Sam vladika je odlikovan najvišim ordenom Aleksandra Nevskog I stepena, što je svojevrsno priznanje i cijeloj Crnoj Gori za njenu nikad posustalu i vitešku borbu za slobodu i nezavisnost.

Dogovor pred bitku

Suša koja je tri uzastopne godine mučila Crnu Goru, izazvala je masovnu glad i neviđeno stradanje crnogorskog naroda.To je u Rusiji izazvalo duboko saosjećanje i nezapamćenu solidarnost.Sakupljanje novčanih srestava bilo je organizovano u svim ruskim gubernijama.Do 25. februara 1896. godine sakupljeno je više od 200.000 rubalja za koje je kupljeno žito i upućeno brodom za Crnu Goru.

Tako je Crna Gora uz nesebičnu pomoć ruskog naroda pobjedila glad i prebrodila strašnu nesreću koja je prijetila cijelom crnogorskom narodu.

Valja napomenuti da su Crnogorci pritjekli u pomoć Rusima i učestvovali u borbi sa Napoleonovom Francuskom, koja je krenula u okupaciju Boke.U manastiru Savina kod Herceg Novog, Petar I organizuje ratni štab zajedno sa ruskim carskim emisarima, M. K. Iveljićem i S. A. Sankovskim.Tu su se po prvi put crnogorske i ruske ratne zastave srele i našle jedna pored druge.To bratstvo po oružju dobiće na zamahu nešto kasnije kada se po ruskim prostranstvima vodi ogorčena borba sa Francuzima; Vladika se tada pismom obraća našim Bokeljima i poziva ih na ustanak „protiv prokletog nasilnika koji je napao našu Svetu majku Rusiju“.Kada su ratna dejstva protiv Francuza bila obnovljena 13. septembra 1806. godine, ruski brodovi uz podršku Crnogoraca i Bokelja, razbili su francuske trupe pod komandom maršala O. F. Marmona, kod rta Oštro u blizini Herceg Novog.

Ovi događaji našli su svoj odjek i u pjesmi P. Merimea „Crnogorci“ koja je u prijevodu A. S. Puškina naslovljena „Bonaparta i Crnogorci“:

„Crnogorci! Šta je to?
Zar se zbilja pleme zlo
Baš ne boji naših snaga
I pukovnik njihov pade
(francuski, dabome - p. a.)
I sa njime stodvadeset ljudi
Pa se odred u bijeg dade
Ko od straha da poludi. . . “

Mitropolit Petar I Petrović

Nakon Tilzitskog mira (jun, 1807.) francuski maršal Marmon, vidjevši da je đavo odnio šalu, pokušaće da odobrovolji crnogorskig vladiku i da ga privuče na francusku stranu nazivajući Ruse „neprosvijećenim i surovim narodom“.Vladika Petar I odgovara mu sljedećim riječima: “Molim Vas generale. . . ne dirajte moju svetinju i gordu slavu najvećeg naroda, čiji sam ja vjerni sin.Rusi nijesu naši neprijatelji, nego naša braćapo krvi koja se prema nama odnosi s ljubavlju, kao i mi prema njima.Vidite, Vi očigledno malodušnošću mrzite Ruse i ocrnjujete ih, a drugim slovenskim granama laskate samo tako da bi Vaš car dostigao cilj.Ali, to Vam neće uspijeti! Mi smo Sloveni i nigde nemamo druge nade i slave, već u moćne i nama u potpunosti rođene braće Rusa.A ko je protiv Rusa, taj nije samo protiv Crnogoraca, već i svih Slovena“

Podsjećamo da se odlučujuća bitka protiv Francuza odigrala 5. juna kod Caftata.Ovako je to opisao očevidac tih bitaka P. Svinjov: “Crnogorci i Bokelji bacali su se, zajedno sa Rusima, na topove i ulili su Francuzima takav strah u kosti, da su se oni, svaki put kada bi ih vidjeli, davali u bjekstvo“..

Kao rezultat zajedničkih ratnih napora, Crnogorci i Bokelji su do jeseni 1813. godine samostalno oslobodili skoro cijelu Boku.A 29. oktobra 1813. Godine, Odlukom skupštine glavara Crne Gore i Boke, održanoj u Dobroti, stvorena je zajednička država koja obuhvata Boku, Crnu Goru i Brda.

Mitropolit Petar I Njegoš, preminuo je 1830. godine.U svojoj oporuci zakleo je Crnogorce i Brđane „na vjernost pobožnoj i hristoljubivoj Rusiji“, a svom nasljedniku Petru II Petroviću Njegošu ostavio je amanet: „Bogu se moli, Rusije se drži!“

Vladika Rade, Petar II Petrović Njegoš

Za vladavine gorostasnog vladike, Gospodara i pjesnika, politička orijentacija Crne Gore ka Rusiji još više dobija na zamahu, jača i snaži.Zahvaljujući ruskoj pomoći vladika za kratko vrijeme uspjeva da rješava goruća i odveć važna kulturno-prosvjetna pitanja i tako postepeno uvodi Crnu Goru u red modernih evropskih država.

U Sankt-Peterburgu je kupljena štamparija koja je počjela da radi na Cetinju 1834. godine.Prema projektu potpukovnika D. N. Ozereckovskog bila je sagrađena i rezidencija Njegoševa-tzv. „Biljarda“, gdje je on uredio biblioteku po ugledu na obožavanog Puškina.

Za vrijeme druge njegove posjete Rusiji car Nikolaj I je donio odluku o povećanju godišnje pomoći Crnoj Gori sa jedne, na 9000 hiljada dukata, što samo po sebi govori o odnosima i ruskoj simpatiji i ljubavi za Crnogorce.Sam Njegoš, predsjednik Senata, P. Tomov i njegov zamjenik, Đ. Simov-bili su nagrađeni najvećim ruskim odlikovanjem Ordenom „Sv. Ane“.

A. M. Gorčakov koji je 1856. godine postao ministar spoljnih poslova, zapisaće: “Živeći od pamtivijeka u nepristupačnim stijenama koje obrazuju planinski čvor između Dalmacije, Albanije i Hercegovine, crnogorski narod je jedini uspio da očuva svoju nezavisnost od svih njemu srodnih Slovena koji su se, manje ili više, podčinili turskom jarmu.Crnogorci su očuvali jednostavnost mentaliteta, neustrašivost i veliku ljubav prema domovini.Ovi kvaliteti odavno su objezbedili velikodušnu podršku Imperatorovog dvora. . . “

„Udri za krst, za obraz junački,
Ko kođ paše svijetlo oružje
Ko kođ čuje srce u prsima!
Hulitelje imena Hristova
Da krstimo vodom, ali krvlju. . “
(Vladika, Petar II Njegoš)

Nevesinjska puška (Neki od vođa ustanka)

I u vrijeme turskog napada na Crnu Goru, 1853. godine, odlučujućim se pokazalo nesebično zalaganje Rusije i njeno diplomatsko miješanje u ratni sukob.Rusi traže trenutni prekid vojnih dejstava, jer je Crna Gora „slobodna zemlja“ čije stanovništvo “nikada Turcima nije plaćalo dažbine“, a Porta „nikada tamo nije imala suverenitet“..

Ni Njegošev nasljednik, sinovac Danilo, iako blizak francuskoj politici, nije uspio da pokvari vjekovne veze dva naroda.Uostalom, ako je ponešto i dovedeno u pitanje sve je ispravljeno dolaskom na knjaževski prijesto(1860) Nikole I.Kada u ljeto 1875. godine plane ustanak u Hercegovini protiv Turaka, i Rusija i Crna Gora neskriveno pomažu ustanike.Posebno se brinu o hiljadama izbjeglica koje hrle sa ratom zahvaćenog područja.

Hercegovački ustanak - Hercegovci u zasjedi)

Vojvoda i junak, Tripko Džaković

Ilija Planenac, pobjednik na Fundini

U vrijeme knjaza Nikole, dakle, Crnogorci pomažu Prvi bokeški (Krivošijski) ustanak (1869) i Hercegovački ustanak (1875).S duge strane, Crnogorci su se posebno istakli u oslobodilačkom ratu 1876-1878. godine protiv osmanlijske Turske.U tom tzv. „Veljem ratu“ pobjedilo je crnogorsko oružje, a i sam se knjaz proslavio kao hrabar ratnik i vješt strateg.

Sa svojim crnogorskim sokolovima, 16. jula 1876. godine na Vučjem dolu, izvojevao je vjeličanstvenu pobjedu nad Turcima pod komandom Juktar-paše.Turci do nogu potučeni, bjezglavo su i u panici napuštali bojište, ostavljajući za sobom mrtve i ranjene, oruđe i oružje: dvije paše, dva pukovnika, osam komandanata bataljona i još šezdeset oficira. Crnogorci su još zaplijenili i 12 topova, više od 3 000 pušaka i 21 ratnu zastavu!

Pohod crnogorske vojske je nastavljen sjajnim pobjedama na Fundini, Medunu i Doljanima, a uspješno je okončana i opsada Nikšića.Tokom dvije vojujuće godine Crnogorci su izveli 72 borbena okršaja nadirući nezaustavno sve do Ulcinja i obalnog pojasa rijeke Bojane.U Veljem ratu ubijeno je više od 100. 000 turskih vojnika!Pobjeda je odjeknula širom evropskog kontinenta, Rusije i Amerike.Stotine crnogorskih ratnika je odlikovano domaćim i staranim odlikovanjima, a sam knjaz je dobio epitet „car junak“.

Bitka na Vučjem Dolu

Ratna zastava sa Vučjeg Dola

Knjaz Nikola I Petrović

Već sljedeće godine Srbija i Crna Gora objavljuju rat Turskoj, a Rusija šalje dobrovoljce i oficire.Zabilježeno je da pristižu čak i ruski đaci da pomognu borbu slovenske braće.Kada Srbija 1877. godina biva primoranom da istupi iz rata, Rusija šalje Turskoj ultimatum i tako zaustavlja dalja ratna dejstva.Međutim, Crnogorci ne staju i hrabro nastavljaju da se bore sami, uz neviđenu i svakovrsnu podršku slovenskog svijeta koji ne krije svoje divljenje.Svi pomažu koliko mogu, a Rusije i više od toga.Šalje medicinski materijal, otvara poljske bolnice sa ruskim ljekarima i osobljem, koji će nesebičnim požrtvovanjem spasiti na hiljade Crnogoraca koji se, po pravilu, nimalo ne štede u ratnim pohodima.

Konačno, po odlukama San-Stefanskog mira i Srbija i Crna Gora dobijaju značajna teritorijalna proširenja.Tako obje države primiču novom vijeku osnažene i spremne da još predanije rade na ostvarivanju svojih nacionalnih i državotvornih ciljeva.

Od vremena međunarodnog priznanja Crne Gore, od 1878. godine, počinje snažan razvoj privrednog, kulturnog i svakog drugog napretka i razvoja.Zato se ovaj period naziva, sa puno razloga “crnogorskim preporodom“..

Filip Markov Plamenac - Crnogorac među Kozacima

Filip Markov Plamenac (1827-1909) crnogorski vojvoda, zastavnik Prvog čitinskog kozačkog puka.
On je iz plemena Boljevića iz istoimenog sela u Crmničkoj nahiji, u staroj Crnoj Gori. Bio je vojvoda u kneževini Crnoj Gori i kavaljer Ordena sv. Đorđa. Sa 72 godine učestvovao je u Kineskom pohodu, a kada je imao 76 godina, 1904. godine, kao dobrovoljac se priključio Prvom čitinskom kozačkom puku, gdje je dobio čin zastavnika. Prošao je čitav ratni pohod. Za učešće u Krimskom ratu, Rusko-turskom ratu, Kineskom pohodu nagrađen je Georgijevkim trakama IV, III i II stepena, a za učešće u Rusko-japanskom ratu – Georgijevskim krstom I stepena. U bici kod Sandepua u januaru 1905. godine spasio je ranjenog generala P. I. Miščenka.

Aleksandar Lekso Sajičić

Aleksandar Lekso Saičić (1873-1911), vasojevićki junak i kapetan crnogorske vojske, ponajviše je zapamćen po nevjerovatnom umjeću rukovanja sabljom.Posebno se istakao u dvoboju sa japanskim samurajem, za koji se na zaprepašćenje ruske komande dobrovoljno prijavio, i iz koga je izašao kao pobjednik i tako zadobio neviđenu slavu u Rusiji.
Pjesnik je to ovako vidio: “Jedan drugom poletješe / K orlovi udariše / A sablje se zavitlaše / Prema suncu prelivaše. . . “.Vojske se utišale-dvoboj na život i smrt!Kada ga posječe, kao pravi crnogorski vitez, sjaha s konja, pokloni se mrtvom protivniku i galopom krenu nazad, prema zapanjenim Rusima.Prema svojima, pravo u legendu!

Poslije ovog nevjerovatnog podviga postao je kavaljer ordena Svete Ane, najvećeg ruskog odlikovanja, i vlasnik mnoštva drugih medalja i ordenja.U dalekoj Mandžuriji unapređen je u čin ruskog kapetana i do kraja rusko-japanske vojne komandovao je konjičkim eskadronom Amurskog dragonskog puka.

Ovjenčan slavom ubrzo se vratio u rodnu Crnu Goru, gdje mu je knjaz Nikola potvrdio kapetanski čin.

Zbog svega rečenog Crnogorci nikada ne zaboravljaju rusku pažnju i brigu za jedan mali balkanski narod, koji neprestano krvari na pragu Evrope za časni krst i vjeru pravoslavnu.Ne zaboravljaju bratsku ljubav Rusa za malo slovensko pleme ,koje vjekuje na mrtvoj straži visoko u planinama nad morem, čuvajući po svaku, ma i najvišu cijenu, svoje ime, svoju vjeru i svoju slobodu, koja je njima i jedini razlog života.

Stješnjeni između Mletaka, Turske i Austrije, Crnogorcima je jedina uzdanica pravoslavna Rusija!Oni i ne kriju svoje osjećanje bezgranične zahvalnosti, o čemu, na svoj nači, svjedoči i činjenica da su se 16. avgusta 1804. godine, mitropolit Petar I i plemenski poglavari, zakleli na vječnu vernost Rusiji!

Taj osjećaj međusobne privrženosti i bratske ljubavi traje do u današnje dane i svjedoči o trajnim i neraskidivim vezama najmanjeg i najvećeg pravoslavnog naroda, Crnogoraca i Rusa.

Prvi Rusi, njih oko 3. ooo, stigli su u Boku, u luku Zelenika, sa tri broda još 1917. godine. Mnogi među njima bili su bliski ruskom dvoru, pripadali ruskim intelektualim i visokim društvenim krugovima, a bilo je i bogatog svijeta iz uglednih trgovačkih porodica. Samo na jednom od brodova, koji će krajem 1920. godine da uplovi u Boku Kotorsku, doputovalo je 3o generala, profesora, doktora nauka, pisaca i umjetnika, ljekara, svještenika. . . i svi oni su u izbjeglištvo poveli svoje mnogoljudne porodice, žene i malu djecu.

Ruske kolonije po obalama Boke ostavile su lijepa i dirljiva sjećanja kod lokalnog stanovništva, pa se i danas čuva uspomena na njihov boravak i život u Crnoj Gori.Svojim znanjem i kulturom unaprijedili su život na crnogorskoj obali i u gradovima u unutrašnjosti.Svi oni, ljekari, inžinjeri, muzički pedagozi, nastavnici i profesori . . . . Na gradskom groblju u Herceg Novom, na tzv. „ruskoj parceli“, podignut je 1931. godine spomenik na kome i danas stoji natpis: “Ruskim ljudima koji su izgubili Rusiju, neka je vječni mir u bratskoj zemlji“.

Valja, takođe, skrenuti pažnju i na privremeni boravak Kozačkog korpusa u okolini Budve i Tivta.

Zato je u Crnoj Gori, ali i u Srbiji svakako, stvoren svojevrsni kult Rusije koji ima svoju istorijsku genezu i pokriće, svoju životnu snagu i delatnu energiju i dan danas!

Konačno, valja se prisjetiti da su Srbi uopšte, posebno Crnogorci, iznad sebe priznavali „samo Boga i Ruskog cara“!

Kako onda, tako i danas.